Spis wspomnień Przysłowia i porzekadła w gwarze ludności polskiej Północnego Wołynia Bolesław Szpryngiel W gwarze, jaką posługiwała się na co dzień ludność polska zasiedziała od wieków na ziemiach  Północnego Wołynia, bez trudu można zauważyć wiele zapożyczeń z języków innych narodowości, które tu zamieszkiwały od pokoleń: Rosjan, Ukraińców, Białorusinów, Żydów, Niemców, a nawet Tatarów... Szczególnie wiele zapożyczeń przyjęto z języka ukraińskiego, jako że na Wołyniu przeważał żywioł ukraiński czy - jak się mówiło - rusiński.   Z językiem ukraińskim każdy miejscowy Polak spotykał się codziennie już od dziecka i bardzo często władał nim nie gorzej od rdzennych Ukraińców. Oprócz takich zapożyczeń, które - tylko niewiele zmienione - już na trwałe weszły do słownictwa języka potocznego tego regionu, ludność polska często posługiwała się różnymi przysłowiami i porzekadłami w języku ukraińskim, nie przekładając ich na polski. Próby ich tłumaczenia na język polski, choćby gwarowy, nie oddawały właściwej treści tych zwrotów, gubiły często cały ich sens i urok. Takie przysłowia i porzekadła, jako idiomy, były właściwie nieprzetłumaczalne. Polacy często wplatali je do swojego języka mówionego w różnych okolicznościach. Przykładowo kilka takich przysłów i porzekadeł w oryginale chcę tu przytoczyć jako ciekawostki i - mam nadzieję - dla rozbawienia czytającego. Ale czy tylko dlatego... Przy każdym cytowanym przysłowiu podaję okoliczności, w jakich go używano, a także próbę tłumaczenia tego idiomu. *  *  * W sytuacji, gdy ktoś idąc do pracy zapomniał wziąć z sobą potrzebne narzędzia lub materiały albo wziął nie te niezbędne do wykonania zadania - przygadywano mu: "Piszła Nastia żyto żaty - zabułasia serpa wziaty" /czyli: poszła Nastia żąć sierpem żyto, ale zapomniała zabrać sierpa/. *  *  * Gdy gospodyni podała do stołu gospodarzowi lub innym zasiadającym do posiłku jakąś niezbyt udaną potrawę - mawiano z przekąsem: "Nawaryła Łucia - jisty bude sucia" /czyli: to może tylko psu smakować/. A gdy potrawa była przesolona: "Nedosoł - na stoli , peresoł - na spini" /czyli: jak potrawy nie dosolisz - to można jeszcze ją osolić do smaku na talerzu, ale jak przesolisz - to można dostać po grzbiecie/. *  *  * Gdy zaproszony w gościnę (na wesele, chrzciny lub inne przyjęcie) uważał to przyjęcie za zbyt ubogie albo bez dostatecznej, utrwalonej obyczajem prynuki, swoją negatywną opinię o tej gościnie wyrażał przypowieścią: "Chto noża mił - to chliba popojił" /czyli: kto miał przy sobie własny nóż, to chleba mógł się najeść do woli/. *  *  * Do zawistnych, którzy zazdrościli innym posiadania jakichś rzeczy, na które sami nie mogli sobie pozwolić, mówiło się: "Na czużyj korowaj oczu ne wykaraczaj" /czyli: nic ci z tego nie przyjdzie, gdy tylko będziesz innym zazdrościć posiadania jakiejś rzeczy/. *  *  * O kimś, kto zachowuje się nienormalnie lub mówi jakieś głupstwa mówiono:   "Durnyj jak probka" /czyli: głupi jak korek, zatyczka. Dlaczego właśnie korek miał symbolizować głupiego - nie wiadomo /. *  *  * W sprzeczce, gdy jeden drugiego chciał poniżyć, mówił: "Durnyj tebe pip chrestył - ta nad toboju sztany spustył" /czyli: jakiś głupi pop cię chrzcił i pewnie wtedy spodnie opuścił, dlatego wygadujesz takie głupstwa/. *  *  * Gdy w rozmowie towarzyskiej ktoś, chcąc się popisać swoją wiedzą lub dowcipem, wyrwał się z jakąś niezbyt mądrą wypowiedzią, mówiono o nim ironicznie: "Podywysia, podywysia - szcze i Hapka lude" /czyli: popatrz, popatrz - Hapka myśli, że ona też ludzie/. *  *  * Jeżeli młody człowiek próbował pouczać starszego, kompetentnego w danym przedmiocie repa, chcąc się popisać swoją wiedzą, doświadczeniem lub odwagą - starszy mu odpowiadał: "Ne leź popered bat'ka w pekło" /czyli: nie wyprzedzaj ojca w drodze do piekła. Więcej taktu.../ *  *  * O leniuchu, którego trzeba było wciąż popędzać do roboty mówiono: "Szczo ne wbijesz - to ne wjidesz" /czyli: jak nie wlejesz leniowi, to nie będzie nic robił (to "nie pojedziesz")/. *  *  * Jeżeli ktoś zwlekał z wykonaniem jakichś koniecznych i terminowych prac, choć mógł je wykonać porządnie, bez niepotrzebnego pośpiechu, a następnie pośpiesznie brał się do roboty, bo upływał termin ich wykonania, co powodowało niepotrzebną nerwowość i często bylejakość - mówiono: "Szyty, bełyty - zawtra Wełygdeń" /czyli: szyć ubrania, bielić (czyli malować izbę), bo jutro Wielkanoc!/. *  *  * Na ukraińskich pogrzebach nie mogło zabraknąć "profesjonalnych" płaczek, które głośno płacząc z żalu po zmarłym, wyczytywały jego dobre uczynki za życia i wyrażały współczucie rodzinie zmarłego. Były to wynajęte, obce dla rodziny kobiety, które niemal "zawodowo" opłakiwały każdego zmarłego. Takie płaczki wynagradzano najczęściej w naturze: parę riznyki - solonej słoniny, pół kopy jajek, sztuka drobiu, miarka jagieł (pszona) czy bobu, itp. Jeżeli więc ktoś płakał bez uzasadnionej przyczyny, wylewał tzw. krokodyle łzy (a najczęściej były to małe dzieci) -przygadywano: "Czy bude reszeto bobu czy ni - a wse treba płakaty meni" /czyli: czy dostanę rzeszoto (sito) bobu czy nie? - przecież muszę płakać skoro mi to zlecono/. *  *  * Podejmując ryzyko jakiegoś przedsięwzięcia, zwłaszcza poważnie zagrożonego ewentualnym niepowodzeniem, mówiono: "Raz maty porodyła - raz treba umeraty" /czyli: raz się rodzimy i raz umieramy/. *  *  * Nie chcąc być świadkiem w jakiejś sprawie ("co się będę po sądach włóczył"), często wykręcano się brakiem wiedzy o danym zdarzeniu, mówiąc: "Moja chata skraju - ja nyczoho ne znaju" /czyli dosłownie: moja chałupa jest na skraju wsi i ja nic nie widziałem, niczego nie wiem/. *  *  * Żonatym mężczyznom, takim miejscowym "podrywaczom", którzy próbowali zalecać się do innych kobiet, zwłaszcza zamężnych - przygadywano ironicznie: "Czużuju żinku czort medom mastyt, szczo?" /czyli: cudzą żonę diabeł miodem smaruje, co?/ *  *  * Jeśli ktoś tłumaczył się, że nie trafi do wyznaczonego celu, bo nie zna drogi, mówiono mu: "Jazyk i do Kijewa dowede" /czyli: idąc, pytaj o drogę. Język może cię nawet do Kijowa zaprowadzić/. *  *  * Gdy komuś zarzucano, że w życiu zbyt sztywno trzyma się tradycji, nie idzie z postępem cywilizacji, kultury czy mody albo przechowuje rzeczy już nikomu nie potrzebne, ten na zarzuty odpowiadał: "Moja semeraszka meni ne ważka" /czyli: moja siermięga nie jest dla mnie ciężka. Nie wtrącaj się. Mnie jest z tym dobrze/. Oprac. Bolesław Szpryngiel, Zielona Góra (tekst nadesłany do redakcji serwisu "Wołyń naszych przodków...")