Napoleon Orda - akwarele i rysunki z Wołynia (1872-74)

Napoleon Orda (1807-1883) - polski rysownik, malarz, pianista i kompozytor. Jest autorem ponad tysiąca akwarel i rysunków przedstawiających zabytkowe miejsca na ziemiach polskich, stworzonych w latach 1872-1880, które są często jedynym źródłem dokumentującym wygląd setek rezydencji i innych budowli. (...)

Za udział w powstaniu listopadowym został odznaczony Złotem Krzyżem Virtuti Militari (za bitwę pod Kockiem) i awansowany do stopnia kapitana. W 1833 roku zmuszony do emigracji zamieszkał w Paryżu, gdzie dotarł pieszo po upadku powstania. Na emigracji zaprzyjaźnił się z Fryderykiem Chopinem. U niego oraz u Franciszka Liszta pobierał nauki gry na fortepianie i kompozycji. (...) W 1833 roku rozpoczął również naukę rysunku u pejzażysty Pierre'a Girarda. Odbywał liczne podróże, podczas których malował i rysował weduty (pejzaże architektoniczne) miast i innych obiektów architektonicznych Francji, Anglii, Szkocji, Belgii, Holandii, Nadrenii, Hiszpanii, Portugalii i północnej Afryki.

Ożenił się z Francuzką Ireną Bougle. W Paryżu prowadził Dom Komisowy (Maison de Commission). Od 1847 roku był dyrektorem paryskiej Opery Włoskiej do czasu jej zamknięcia w okresie rewolucji lutowej (1848). Brał aktywny udział w życiu Wielkiej Emigracji. Od 1839 roku był członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego, a od 1848 roku również Komitetu Emigracji Polskiej.

Gdy w 1856 roku car Aleksander II ogłosił amnestię dla powstańców, Orda wrócił do rodzinnych Worocewicz. W 1862 roku zamieszkał w Wierzchowni na Ukrainie jako guwerner w domu generała Adama Rzewuskiego. W 1860 roku utrwalił na papierze rodzinne Worocewicze i od tej pory jego pasją stało się rysowanie polskich Kresów.

W 1872 roku zaczął realizować dzieło swego życia. Podczas corocznych, odbywanych w lecie, podróży systematycznie utrwalał zabytkowe miejsca - w latach 1872-1874 Wołynia, Podola i Ukrainy; w latach 1875-1877 - Litwy, Żmudzi, Inflant i Białorusi. W latach 1878-1879 rysował zabytki Galicji, Poznańskiego, Prus Królewskich. W 1880 roku sportretował tereny Królestwa Polskiego. Orda sygnował i opisywał swoje prace na rysunkach.

Siedemdziesięcioletni artysta, ogarnięty pasją stworzenia wizualnej dokumentacji polskich zabytków architektonicznych, przemierzał kraj rzemiennym dyszlem, bryczką, wozem, a często na własnych nogach, aby uchronić dla potomnych przed niszczycielskim działaniem czasu świat stanowiący ważną część dziedzictwa kulturowego Polaków. (...)

Za jego życia ukazało się osiem serii rysunków i akwarel w ramach albumu zatytułowanego "Album widoków historycznych Polski poświęcony Rodakom". Zawierały one 260 litografowanych rysunków i akwarel spośród ponad tysiąca wykonanych przez autora. (...) Duża część prac Napoleona Ordy przechowywana jest w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie i Krakowie.

Źródło: Wikipedia - Napoleon Orda


Antoniny - Pałac Potockich
Widok od strony ogrodu. Pałac, dwukondygnacjowy w części środkowej, z parterowymi skrzydłami bocznymi i obiegającym całość tarasem; wśród drzew widoczna kopuła kaplicy pałacowej. Napis: Antoniny od Ogrodu; napis na podkładzie: Antoniny. Wołyń.
1862-1876. Rys. ołówkiem podmalowany akwarelą. 20,5 x 29,6 cm.
Muzem Narodowe, Kraków. III-r.a. 4133 (Teka Wołyń).
Antoniny - Pawilon ogrodowy
Parterowy pawilon ogrodowy, na planie kwadratu, z wielobocznym belwederem.
Napis: Pawilon w Ogrodzie w Antoninach; napis na podkładzie: Antoniny pawilon ogrodowy. Wołyń.
1862-1876. Rys. ołówkiem podmalowany sepią. 20,5 x 29,5 cm.
Muzem Narodowe, Kraków. III-r.a. 4134 (Teka Wołyń).
Białokrynica - Pałac Czosnowskich i ruiny dawnego zamku Zbaraskich
Widok od strony podjazdu. Pałac dwukondygnacjowy z trzykondygnacjowym ryzalitem zwieńczony krenelażem, z cylindrycznymi skarpami; od strony elewacji ogrodowej czworoboczna wieża z krenelażem i wieżyczkami na narożach; z prawej strony ruiny zamku połaczone z korpusem pałacu dawnym murem zamkowym. Dat.: 7 Lipca. Napis: Białokrynica Alex. Czosnowski; napis na podkładzie: Wołyń Białokrynica.
1862-1876. Rys. ołówkiem podmalowany akwarelą. 20,5 x 27,7 cm.
Muzem Narodowe, Kraków. III-r.a. 4144 (Teka Wołyń).
Białozórka - Pałac Brzostkowskich
Widok od strony podjazdu. Pałac trzykondygnacjowy z portykiem kolumnowym w wielkim porządku i dobudowanym na osi pałacu od strony ogrodu dwukondygnacjowym budynkiem z loggią na pierwszym piętrze. Dat.: 24 Czerwca. Napis: Początek rzeki Zbrucza; ż. Krasicka; Białozorka Hr. Brzostkowskich; Michał; napis na podkładzie: Wołyń Białozórka.
1862-1876. Rys. ołówkiem podmalowany akwarelą. 20,5 x 27,7 cm.
Muzem Narodowe, Kraków. III-r.a. 4145 (Teka Wołyń).
Cudnów - Dwór Rzewuskich
Widok od strony podjazdu. Dwór parterowy z portykiem kolumnowym w fasadzie i gankiem kolumnowym z werandą w elewacji bocznej. Dat.: 8 Września. Napis: Czudnów Dom H. Rzewuskiego; napis na podkładzie: Czudnów Wołyń.
1874. Rys. ołówkiem podmalowany akwarelą. 20,5 x 27,9 cm.
Muzem Narodowe, Kraków. III-r.a. 4152 (Teka Wołyń).
Czajczyńce - Pałac Orłowskich dawniej Wiśniowieckich, Mniszchów
Widok od strony ogrodu. W ryzalicie środkowym portyk kolumnowy. Napis: Czajczyńce Michał Orłowski w ...[nieczytelne]; napis na podkładzie: Wołyń.
1862-1876. Rys. ołówkiem podmalowany akwarelą. 20,4 x 27,7 cm.
Muzem Narodowe, Kraków. III-r.a. 4154 (Teka Wołyń).
Hołoby - Ruiny pałacu Wilgów
Widok od strony wjazdu. Z prawej strony dwukondygnacjowy budynek bramny, kryty dachem łamanym, zwieńczony drewnianą kopuła z latarnią; z lewej strony dwukondygnacjowy pawilon; w głębi ruiny pałacu. Napis: Brama i Ruiny Pałacu familij Wilgów - Hołoby - Podho... (nieczytelne); napis na podkładzie: Wołyń, Hołoby.
1862-1876. Rys. ołówkiem podmalowany akwarelą. 21,3 x 28,5 cm.
Muzem Narodowe, Kraków. III-r.a. 4162 (Teka Wołyń).
Krzemieniec - Kościół pofranciszkański i ruiny zamku biskupów wileńskich dawniej książąt litewskich na Górze Królowej Bony
Widok ogólny od strony tarasu (?) z balustradą. Kościół z wieżą w fasadzie ujętą spływami i drugą nad prezbiterium; wokół budynki klasztorne; w głębi na górze ruiny zamku. Dat.: Krzemieniec 6 Lipiec. Napis: Założony i uposażony p. Kr. Bonę r. 1538 Kościół pofranciszkański; napis na podkładzie: Wołyń Krzemieniec (ruiny zamku Król. Bony) Kościół pofranciszkański.
1862-1876. Rys. ołówkiem podmalowany akwarelą. 20,5 x 27,8 cm.
Muzem Narodowe, Kraków. III-r.a. 4149 (Teka Wołyń).
Lachowce - Kościół Dominikanów i kościół parafialny
Widok od strony rzeki Horyń. Z lewej strony kościół dwuwieżowy z sygnaturką; obok budynki klasztorne; z prawej strony kościół parafialny z kopułą na wielobocznym bębnie i portykiem kolumnowym. Napis: Kościół zbudowany p. Sieniutę 1612; X Sapiehów; Lachowce; Kościół X. Dominikanów; napis na podkładzie: Wołyń lachowce, - Kościół paraf. i Dominikanów.
1862-1876. Rys. ołówkiem podmalowany akwarelą. 20,5 x 27,8 cm.
Muzem Narodowe, Kraków. III-r.a. 4184 (Teka Wołyń).
Lubar - Kościół parafialny podominikański p.w. śś. Michała i Jana Nepomucena i klasztor
Widok od strony rzeki Słucz. Kościół z kopułą nad nawą; po obu stronach budynki klasztorne dwukondygnacjowe z portykami kolumnowymi; w odrodzeniu arkadowa dzwonnica-brama. Napis: Lubar Kościół Dominikański; rzeka Słucz; napis na podkładzie: Lubar. Wołyń.
1862-1876. Rys. ołówkiem podmalowany akwarelą. 20,5 x 27,7 cm.
Muzem Narodowe, Kraków. III-r.a. 4186 (Teka Wołyń).
Lubar - Pałac Wodzickich
Widok od strony rzeki Słucz. Pałac dwukondygnacjowy z portykiem kolumnowym w wielkim porządku oraz loggiami w elewacjach bocznych; wokół zabudowania gospodarcze. Napis: Lubar; napis na podkładzie: Lubar, - pałac. Wołyń.
1862-1876. Rys. ołówkiem podmalowany akwarelą. 20,5 x 27,7 cm.
Muzem Narodowe, Kraków. III-r.a. 4188 (Teka Wołyń).
Łuck - Kościół katedralny pojezuicki p.w. Św. Trójcy
Widok fasady. Kościół z kopułą na skrzyżowaniu naw, z dwukondygnacjową fasadązwieńczoną trójkątnym przyczółkiem, flankowaną dwiema wieżami; przed kościołem fragment arkadowej dzwonnicy. Napis: Katedra w Łucku - PoJezuicki Kościół. G. Wołyńska; napis na podkładzie: Łuck, - Katedra. Wołyń.
1862-1876. Rys. ołówkiem podmalowany sepią. 20,2 x 29,1 cm.
Muzem Narodowe, Kraków. III-r.a. 4191 (Teka Wołyń).
Łuck - Ruiny kościoła i klasztoru podominikańskiego
Widok prezbiterium i elewacji bocznej od strony rzeki Styr. Napis: Łuck były Kościół i Klasztor O.O. Dominikanów. Miasto znane w VII wieku. Tu W.X. Witold chciał się Koronować na Króla łitwy na zjeździe Monarchów r. 1429; G. Wołyńska; napis na podkładzie: Łuck, - ruiny Kośc. i klaszt. Dominikanów. Wołyń.
1862-1876. Rys. ołówkiem podmalowany akwarelą. 20,5 x 29,2 cm.
Muzem Narodowe, Kraków. III-r.a. 4192 (Teka Wołyń).
Międzyrzecz Ostrogski - Kościół i klasztor pofranciszkański
Widok od strony rzeki Zbytenki. W obrębie murów obronnych z basztami na narożach i czworokątnym budynkiem bramnym, kościół z wieżami i z kopułami na wysokich bębnach oraz zabudowania klasztorne. Dat. Międzyrzec Ostrogski 30 Sierp. Napis: Janusz X. Ostrogski Założył r 1606 Kościół Franciszkański o 5 Kopułach; rzeka Zbytenka wpada do Wilij; napis na podkładzie: Wołyń Międzyrzec Ostrogski kościół Franciszkanów.
1862-1876. Rys. ołówkiem podmalowany akwarelą. 20,5 x 27,7 cm.
Muzem Narodowe, Kraków. III-r.a. 4186 (Teka Wołyń).
Miropol - Pałac Czapskich
Widok fasady. Pałac dwukondygnacjowy o zróżnicowanej bryle, z czworokątną wieżą i parterową częścią zwieńczonymi krenelażem; z lewej strony w głębi kościół z sygnaturką; z prawej kościół z kopułą. Napis: Miropol nad Słuczą; napis na podkładzie: Wołyń Miropol - dwór.
1862-1876. Rys. ołówkiem podmalowany akwarelą. 20,5 x 27,9 cm.
Muzem Narodowe, Kraków. III-r.a. 4204 (Teka Wołyń).
Młynów - Pałac Chodkiewiczów
Widok fasady i elewacji bocznej. Z lewej strony fragment dwukondygnacjowej oficyny; z prawej pawilon o zróżnicowanej bryle, z tarasem na arkadach i rotundą w narożu. Napis: Młynów; napis na podkładzie: Wołyń Młynów - pałac.
1862-1876. Rys. ołówkiem podmalowany akwarelą. 22,8 x 31,2 cm.
Muzem Narodowe, Kraków. III-r.a. 4207 (Teka Wołyń).
Mołoczki - Pałac Zamojskich dawniej Giżyckich
Widok od strony podjazdu. Pałac dwukondygnacjowy z portykiem kolumnowym w wielkim porządku i z pozornymi ryzalitami bocznymi; z lewej strony kaplicz pałacowa z portykiem kolumnowym; na pierwszym planie przy bramie wjazdowej parterowa stróżówka (?). Napis na podkładzie: Mołoczki, - pałac. Wołyń.
1862-1876. Rys. ołówkiem podmalowany akwarelą. 20,5 x 27,8 cm.
Muzem Narodowe, Kraków. III-r.a. 44212 (Teka Wołyń).
Oleksiniec - Zamek Rzyszczewskich dawniej Wiśniowieckich, Koreckich, Czartoryskich
Widok ogólny od strony drogi. Na wzniesieniu zespół zamkowy z fortyfikacjami bastionowymi, murem obronnym, czworokątną wieżą z krenelażem oraz budynkami mieszkalnymi i gospodarczymi wzdłuż dziedzińca; w głębi kościół z sygnaturką. Dat.: 2 Lipca Olexiniec. Napis na podkładzie: G. Kijowska Oleksiniec, - pałac warowny.
1862-1876. Rys. ołówkiem podmalowany akwarelą. 20,4 x 27,2 cm.
Muzem Narodowe, Kraków. III-r.a. 2890 (Teka Wołyń).
Ołyka - Kolegiata p.w. Św. Trójcy
Widok fasady i elewacji bocznej. Kościół trzynawowy, z dwiema niskimi wieżami, szczytem ze spływami i trójkątnym przyczółkiem w fasadzie; za kościołem arkadowa dzwonnica; cmentarz kościelny otoczony kamiennym murem z kaplicami w narożach; z prawej strony parterowy budynek z gankiem; z lewej drewniane, parteowe domy z podcieniami. Napis: Ołyka; napis na podkładzie: Wołyń. Ołyka, - kościół parafialny.
1874. Rys. ołówkiem podmalowany akwarelą. 20,5 x 27,8 cm.
Muzem Narodowe, Kraków. III-r.a. 4218 (Teka Wołyń).
Płoska - Pałac Czetwertyńskich
Widok od strony podjazdu. Pałac parterowy z portykiem zwieńczonym attyką pełną w ryzalicie środkowym; z lewej strony dwukondygnacjowa oficyna połączona z pałacem łącznikiem. Napis: Płoska -Płoska; napis na podkładzie: Wołyń Płoska, pałac.
1862-1876. Rys. ołówkiem podmalowany sepią. 18,5 x 24,5 cm.
Muzem Narodowe, Kraków. III-r.a. 4228 (Teka Wołyń).
Równe - Dwór Lubomirskich na Górce
Widok od strony ogrodu parterowego dworu z półkolistym ryzalitem.
Napis: Równe - Górka. Równe - Górka - Xiąże Kaźmierz Lubomirski żona Zeneida Hołyńska syn Stanisław żona Wanda Lubomirska; napis na podkładzie: G. Wołyńska. Rożyn, - Górka.
1862-1876. Rys. ołówkiem podmalowany akwarelą i sepią. 19,7 x 26,8 cm.
Muzem Narodowe, Kraków. III-r.a. 4241 (Teka Wołyń).
Sławuta - Fabryka sukna
Widok ogólny od strony rzeki Horyń z zespołem budynków fabrycznych; z lewej w głębi stajnie pałacowe. Napis: Panorama na fabrykę sukna w Sławucie; napis na podkładzie: Sławuta, - fabryka sukna Wołyń.
1874. Rys. ołówkiem podmalowany sepią. 20,5 x 29,3 cm.
Muzem Narodowe, Kraków. III-r.a. 4255 (Teka Wołyń).
Sławuta - Fabryka wyrobów żelaznych
Widok od strony drogi zespołu budynków fabrycznych. Napis: Sławuta - Zakład mechaniczny wyrobów Żelaznych Angl. Ward.; napis na podkładzie: Sławuta, - fabr. wyr. żelaznych Wołyń.
1874. Rys. ołówkiem podmalowany sepią. 20,5 x 29,5 cm.
Muzem Narodowe, Kraków. III-r.a. 4256 (Teka Wołyń).
Sławuta - Papiernia
Widok usytuowanego nad rzeką Horyń parterowego budynku fabrycznego. Dat.: 22 Września. Napis: Sławuta Papiernia na Horyniu; napis na podkładzie: Sławuta, - papiernia. Wołyń.
1874. Rys. ołówkiem podmalowany sepią. 20,3 x 29,4 cm.
Muzem Narodowe, Kraków. III-r.a. 4257 (Teka Wołyń).
Smordwa - Pałac Ledóchowskich
Widok od strony stawu. Dat.: 30 List. 1874 Smordwa. Napis: Smordwa; Napis na podkładzie: Wołyń Smordwa, - pałac.
1874. Rys. ołówkiem podmalowany akwarelą. 21 x 28,5 cm.
Muzem Narodowe, Kraków. III-r.a. 4259 (Teka Wołyń).
Ulcha - Pałac Pruszyńskich
Widok od strony podjazdu. Pałac o zróżnicowanej bryle, z cylindrycznymi wieżami, wieżyczkami, sterczynami i krenelażem. Dat.: 11 Września. Napis: nad rzeką Słuczą Ulcha; P. Pruszyńskiego; napis na podkładzie: Ulcha, - pałac Wołyń.
1862-1876. Rys. ołówkiem podmalowany akwarelą. 20,5 x 28 cm.
Muzem Narodowe, Kraków. III-r.a. 4280 (Teka Wołyń).
Wiśniowiec - Pałac Wiśniowieckich
Widok od strony podjazdu. Pałac dwukondygnacjowy ze skrzydłami i trzykondygnacjowymi ryzalitami, z tarasami wspartymi na kolumnach. Dat.: 4 Lipca. Napis: Dziedziniec w Wiszniowcu; napis na podkładzie: Wołyń Wiszniowiec, pałac.
1862-1876. Rys. ołówkiem podmalowany akwarelą. 20,5 x 27,7 cm.
Muzem Narodowe, Kraków. III-r.a. 4287 (Teka Wołyń).
Wiśniowiec - Ruiny kościoła pokarmelickiego p.w. św. Michała
Widok prezbiterium i elewacji bocznej od strony drogi. Kościół dwuwieżowy, trzynawowy, z pilastrami i spływami w szczycie; w ogrodzeniu cmentarza kościelnego bramy. Napis: 1726 - 1763 Założył Heronim Korybut Wiszniowiecki; zbudował Michał Król; Spalony 1863 (ostatnie dwa słowa skreślone); Karmelici; napis na podkładzie: Wiśniowiec oo Karmelitów.
1862-1876. Rys. ołówkiem podmalowany akwarelą. 20,5 x 27 cm.
Muzem Narodowe, Kraków. III-r.a. 4244 (Teka Wołyń).
Włodzimierz Wołyński - Ruiny Katedry
Widok od strony rzeki Ług. Kościół dwuwieżowy z transeptem i dwukondygnacjową, arkadową fasadą; z prawej strony ruiny pałacu biskupów z czworoboczną wieżą. Dat.: Włodzimierz Wołyński 23 Pazd. Napis: Włodzimierz Wołyński - Katedra Bazyliańska rzeka Ług; napis na podkładzie: Wołyń. Włodzimierz Wołyński, - ruiny Katedry (kośc. po-bazyliański).
1862-1876. Rys. ołówkiem podmalowany akwarelą. 21,6 x 28,5 cm.
Muzem Narodowe, Kraków. III-r.a. 4289 (Teka Wołyń).
Włodzimierz Wołyński - Kaplica św. Józafata
Widok od strony drogi. Kaplica z wyodrębnionym prezbiterium, z sygnaturką; obok drewniana, czworokątna dzwonnica. Napis: Kaplica Sgo Józefata; Włodzimierz Wołyński - Tradycja wspomina, że siostra So Józefata wybudowała Kaplicę na cześć brata. Włodzimierz. Kaplica So Józefata. S. Józefat Koncewicz urod. 1580. Będąc Arcybiskupem Połockim umęczony został w Witebsku r. 1623. Listop. 12 z rozkazu Biskupa schyzmatyckiego Meleryusza Smotryckiego - Ciało wrzucone zostało do Dźwiny. -; napis na podkładzie: Wołyń Włodzimierz Wołyński, Kapl. św. Józafata Kuncewicza.
1862-1876. Rys. ołówkiem podmalowany akwarelą. 21,4 x 28,5 cm.
Muzem Narodowe, Kraków. III-r.a. 4288 (Teka Wołyń).
Worobin - Dwór Platerów
Widok od strony podjazdu. Z lewej strony fragment parterowego dworu z ryzalitem; z prawej strony parterowa oficyna z dachem łamanym. Dat.: 14 Września 1870. Napis: Wołyń - Worobin Hr Ignacy Plater ż. Sobańska synowie Konstanty ż. Malfati - Włodzimierz ż. Plater - Wiktor i Felix; Napis na podkładzie: G. Wołyńska Worobin - dwór.
1870. Rys. ołówkiem podmalowany akwarelą. 19,3 x 26,8 cm.
Muzem Narodowe, Kraków. III-r.a. 4290 (Teka Wołyń).
Zasław - Kościół misjonarzy p.w. św. Józefa i pałac Sanguszków dawniej Zasławskich
Widok ogólny od strony rzeki Foryń. W głębi kościół z transeptem i dwiema wolnostojącymi wieżami;  obok zespół pałacowy, wokół którego pozostałości murów obronnych; pałac dwukondygnacjowy a wielobocznym, zwieńczonym kopułą ryzalitem środkowym z portykiem kolumnowym oraz ryzalitami bocznymi zwieńczonymi półowalnymi przyczółkami; z lewej drugi pałac dwukondygnacjowy z ryzalitem; oba budynki połączone arkadową galerią- bramą. Napis: Zasław - zamek, widok ogólny Wołyń.
1872. Rys. ołówkiem podmalowany akwarelą. 20,5 x 27,9 cm.
Muzem Narodowe, Kraków. III-r.a. 4293 (Teka Wołyń).
Zasław - Pałac Sanguszków
Widok mostu, bramy i fragmentu zabudowań od strony wjazdu na dziedziniec pałacowy. Napis: Zamek Zasławia; Zasław; napis na podkładzie: Zasław - wjazd do zamku Wołyń.
1872. Rys. ołówkiem podmalowany sepią. 20,5 x 29,5 cm.
Muzem Narodowe, Kraków. III-r.a. 4299 (Teka Wołyń).
Żytomierz - Dom gubernatora
Widok od strony podjazdu. Budynek parterowy z dwukondygnacjową częścią środkową, w której kolumnowy ganek z tarasem na pierwszym piętrze; z prawej strony fragment parterowego budynku biblioteki publicznej. Dat.: Żytomierz 7 września. Napis: Żytomierz; mieszkanie Gubernatora; napis na podkładzie: Wołyń Żytomierz, - mieszkanie Gubernatora.
1870. Rys. ołówkiem podmalowany akwarelą. 19,7 x 27 cm.
Muzem Narodowe, Kraków. III-r.a. 4304 (Teka Wołyń).
Miejsce nieokreślone - Pałac
Widok od strony wody. Pałac parterowy, wysoko podpiwniczony, z portykiem kolumnowym; z prawej strony kościół (kaplica?). Napis na podkładzie: Wołyń.
1862-1876. Rys. ołówkiem podmalowany akwarelą. 20,5 x 27,8 cm.
Muzem Narodowe, Kraków. III-r.a. 4308 (Teka Wołyń).

Powrót do strony głównej serwisu "Wołyń naszych przodków" www.nawolyniu.pl