|
na terenie metropolii lwowskiej obrządku łacińskiego w latach 1939-1947 S. Agnieszka Michna 
Instytut Pamięci Narodowej
Pobierz i przeczytaj pełny tekst książki - plik pdf (2 MB).
Spis treści Przedmowa 7
Motto "Odpuść nam nasze winy, jako i my odpuszczamy naszym winowajcom" -
to jest generalna reguła obowiązująca nas katolików. Przebaczenie nie może
być jednak przekreśleniem zaistniałych faktów, a już, broń Boże, pamięci
o setkach tysięcy polskich ofiar ludobójstwa na Wschodzie. Prawdę trzeba
ujawniać z tym większą determinacją, im jest tragiczniejsza. Żeby się już
nie powtórzyła. o. Mieczysław Albert Krąpiec
Przedmowa Niniejsza książka spełnia bardzo potrzebną, a nade wszystko aktualną rolę dokumentacyjną i dowodową. W 2005 r. siostra Agnieszka Michna (w profesji zakonnej - s. Agnes), należąca do Zgromadzenia Sióstr Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny z Szymanowa, nauczycielka historii w tamtejszej szkole żeńskiej, uwieńczyła tym dziełem studia w zakresie historii w Mazowieckiej Wyższej Szkole Humanistyczno-Pedagogicznej w Łowiczu. Rok wcześniej zaproponowałem Autorce ten właśnie temat pracy magisterskiej i podjąłem się opieki promotorskiej. Siostra przygotowała rozprawę z wzorową rzetelnością i starannością. Wykorzystała dostępne źródła publikowane, wspomnienia i relacje drukowane oraz bogatą literaturę na temat ludobójstwa na Polakach, dokonanego przez UPA i formacje pokrewne. Oprócz archiwaliów IPN-u oraz Ośrodka KARTA sięgnęła jako pierwsza badaczka na gruncie polskim do zasobów archiwalnych żeńskich zgromadzeń zakonnych, które padły ofiarą zbrodni lub prześladowań ukraińskich siepaczy. Postawiło to pracę w rzędzie publikacji odkrywczych. Autorka wprowadziła tok spokojnej, powściągliwej narracji, nie uchylając się jednak przed dobitną ekspresją ocen moralnych i konstatacji historycznych. Temat tu podjęty jest novum na polskim rynku wydawniczym. Istnieją już liczne monumentalne i przyczynkarskie prace o ludobójstwie obciążającym UPA, Dywizję SS-Galizien et consortes, w przekroju terytorialnym lub chronologicznym. Powstały też dzieła o martyrologii duchowieństwa rzymskokatolickiego na dawnych ziemiach południowo-wschodnich Polski. Należy tu wymienić nazwiska m.in. Ewy i Władysława Siemaszków, Aleksandra Kormana, Wiktora Poliszczuka, Edwarda Prusa, Józefa Turowskiego, Wincentego Urbana, Szczepana Siekierki, Henryka Komańskiego. Obfity plon dokumentacji przynoszą wstrząsające relacje i redakcyjne opracowania ponad stu numerów czasopisma "Na Rubieży". Jego wydawca, Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, od kilkunastu lat zbiera materiał dowodowy potwornych zbrodni "uczniów" Dmytra Doncowa. W ciągu ostatnich paru lat, już po napisaniu tej pracy przez Autorkę, w trakcie poszukiwań wydawcy ukazało się kilka innych publikacji poświęconych martyrologii kleru rzymskokatolickiego na ziemiach południowo-wschodnich Polski w czasie wojny, m.in. Marii Dębowskiej i ks. Józefa Wołczańskiego. Zakonnice wszakże nie doczekały się dotąd oddzielnego opracowania. Rozprawa siostry Michny wypełnia umiejętnie tę lukę. Ujęcie zagadnienia przez Autorkę budzi tym większą uwagę, że pisze ona o dramacie starszego pokolenia sióstr swojego środowiska, zakonów dobrze sobie znanych. Przedstawia model życia konsekrowanego, który nie ma dla Niej tajemnic. Jest to relacja sumienna, przygotowana z naturalną kompetencją. Na skutek poszukiwań archiwalnych Autorka doliczyła się dwudziestu jeden zbrodni dokonanych przez ludobójców z formacji ukraińskich na zakonnicach polskich w granicach lwowskiej prowincji kościelnej. Być może wywoła to odruch lekceważenia: tak mało ofiar w porównaniu z dziesiątkami tysięcy Polaków wszelkiej kondycji, wieku i stanu, zamordowanych przez UPA, esesmanów ukraińskich czy ukraińską policję pomocniczą. Otóż nie. Pomijając oczywisty fakt, że nie wolno bagatelizować ani relatywizować choćby pojedynczej śmierci niewinnej i bezbronnej osoby, trzeba podkreślić, że niniejsza praca uzupełnia rozliczne świadectwa przerażającego planu eksterminacji narodu polskiego in corpore na ziemiach południowo-wschodnich. Plan ten, zrodzony w głowach przywódców OUN (szczególnie frakcji banderowskiej), wyrastał z koszmarnej ideologii tego ugrupowania, którą Autorka pokrótce przypomina dla zrozumienia przyczyn tragedii. W planie tym mieściła się oczywiście zagłada zakonnic, niosących najczęściej pomoc biednym, głodnym i chorym, prowadzących sierocińce, szpitale i przytułki, uczących i katechizujących dzieci, służących w parafiach. Kontrast między funkcjami charytatywnymi i edukacyjnymi tych niewiast, ich poświęceniem i cierpliwością a brutalnością zbrodni robi większe wrażenie niż sam opis przebiegu wydarzeń. Dzięki temu została mocniej uwypuklona hańba złoczyńców. Podnoszę celowo ten aspekt badań Autorki, gdyż aż do tej pory w myśl błędnej, krótkowzrocznej polityki sterowanej przez obce interesy mamy w Polsce do czynienia z próbami pomniejszania tego ludobójstwa, a nawet zaprzeczania mu wbrew kolekcji niezbitych świadectw. Zdarzały się też przypadki ohydnego wykpiwania ofiar i "tłumaczenia" tzw. racjami politycznymi ich straszliwych męczarni. Tego rodzaju podła taktyka prowadzi nie do upragnionego pojednania między narodami, lecz do rozzuchwalenia pogrobowców i naśladowców zbrodniarzy, już teraz dobrze widocznego. Praca siostry Agnieszki stanowi ważną cząstkę "protokołu pamięci", wzywającego do opamiętania, koniecznego osądzenia i choćby symbolicznego potępienia winnych. Pragnę zatem wyrazić głęboką wdzięczność Panu Prezesowi Januszowi Kurtyce i pracownikom Instytutu Pamięci Narodowej za przyjęcie tej cennej rozprawy do planu wydawniczego. dr hab. Tadeusz M. Trajdos RÉSUMÉ The book "Nuns - Victims of Crimes Committed by Ukrainian Nationalists in the Archdiocese of Lwów of the Latin Rite between 1939 and 1947" describes the tragic fates of the Polish nuns who lived and worked in the Roman Catholic Archdiocese of Lwów (Volhynian, Lwów, Stanisławów and Tarnopol voivodeships) during and just after the Second World War. The theme of Ukrainian nationalism and the fates of Poles in the Eastern Borderlands of the Second Polish Republic has been recently extensively described. The martyrdom of Polish diocesan and monastic clergy has been also dealt with. However, there has been no title devoted in full to the fates of the nuns killed by Ukrainian nationalists. The authoress of the book, Sister Agnieszka Michna of the Order of the Immaculate Conception of the Blessed Virgin Mary, tries to fill this gap using archival materials of many female congregations. Polands Eastern Borderlands were inhabited by the Polish, Ukrainian (Ruthenian) and Jewish population as well as Byelorussian, German and other minorities. In the Archdiocese of Lwów and the dioceses of Przemyśl and Łuck (Lutsk), which were incorporated into the Archdiocese of Lwów of the Latin rite established in 1925, Roman Catholics accounted for less than 60 percent of the population in 1931. In addition to the Poles of the Roman Catholic faith those areas were inhabited by the Ukrainians of the Greek Catholic and Orthodox faith (mostly in the Volhynia region) and Jews of the Jewish faith. Between 1937 and 1939, 1,726 Roman Catholic priests worked in 935 parishes in the Archdiocese of Lwów. Each diocese had its own seminary. Extensive pastoral, educational and charitable activity was carried out by both male and female orders and congregations. Before the outbreak of the Second World War 4,191 nuns worked in 553 convents in that area. Nuns performed various services, including teaching and upbringing of children and young people or working at hospitals, poorhouses and orphanages. They ran old peoples homes and homeless shelters, established print shops and devoted themselves to prayer and contemplation. Their work extended to both the Polish and Ukrainian population. Nationality was of no significance for their missionary work. There are known cases of mistrustful treatment extended to the nuns by the Ukrainian population, but such barriers often disappeared when people saw their work and dedication. Therefore, it is the more difficult to understand why their recent neighbors were turning into enemies, plundered their property, frightened them and tortured, and often cruelly murdered. So far, researchers have been able to establish the names and circumstances of death of the following 21 nuns: Compared with more than 120,000 Poles who were killed by the Organization of Ukrainian Nationalists and the Ukrainian Insurgent Army between 1939 and 1947, it is a small number. However, every human being is of tremendous weight and no one has the right to take anybody elses life, even for the sake of the most righteous ideas. Exterminatory actions and genocide in the Eastern Borderlands of the Second Polish Republic provided a tragic example of the fact that freedom and independence cannot be built on the blood of innocent victims. The only reason for taking the life of neighbors or relatives was the fact that they were Poles allegedly standing in the way of building an independent Ukrainian state. The clergy and consecrated people were also treated ruthlessly. There were case of serious bodily injuries and murders committed on priests, monks and nuns. Almost all the sisters who died tragically worked in the Archdiocese of Lwów. Among the victims there were also two sisters working in the neighboring Diocese of Pińsk (who converted to the Byzantine-Slavic rite and worked among the Uniates in the Polesie region) and one from the Diocese of Lublin (also in the borderland). The sisters came from seven religious congregations. They included two Sister Servants of the Sacred Heart of Jesus, five Sister Servants of the Blessed Virgin Mary Immaculately Conceived (Stara Wieś), one Sister Servant of the Virgin Mother of God Immaculately Conceived (Dębica), three Sisters of the Immaculate Conception of the Blessed Virgin Mary, five Sisters of Charity of St. Vincent de Paul, one (Franciscan) Sister of the Family of Mary, and one from an unknown congregation. The largest number of sisters (14) were killed in 1944, and the smallest number (two) in 1943; five sisters were killed in 1945. In many cases sisters were subjected to brutal torture before death. They died together with other Poles when bands of Ukrainian nationalists attacked villages or settlements. There were also cases of assaults on convents, where sister stayed, and on Roman Catholic churches, where Poles sought shelter. The waves of attacks by Ukrainian nationalists came from the North (i.e., from the Volhynia region where they reached their height in the summer of 1943) and moved southward and then westward. In the Archdiocese of Lwów the attacks on Polish villages continued from the turn of 1944 until 1945. Fortunately, not all of them ended with Poles deaths. It should be noted that Ukrainians quite often saved their Polish neighbors, for which they often paid with their own deaths, killed by their fellow countrymen. In the Diocese of Przemyśl sisters were not murdered, but other forms of persecution did take place. In the Diocese of Łuck (Volhynia) there were no fatalities among nuns either, as most of them left those areas between 1939 and 1941 during the first Soviet occupation and, thus, avoided the tragic experiences. There were cases of assaults and robberies of convents aimed at plunder only. Many times the sisters who were nurses were hijacked to the woods to dress the wounded. They often had to run away at night and seek shelter at Ukrainian homes or in church towers. The sisters also received anonymous letters with warnings and orders to go west, so they often ran away into the unknown. Translated by Aneta Dylewska |